CAS Number คืออะไร? ทำไมถึงอยู่บนฉลากสินค้า?

ไขข้อสงสัย CAS Number คืออะไร? 

หลาย ๆ คนอาจจะเคยได้ยินคำว่า “เลข CAS” ที่นักวิทย์ นักวิจัย หรือจัดซื้อ ผู้ที่อยู่ในแวดวงเคมีพูดกัน แต่ความหมายและที่มาของมันคืออะไรกันแน่ เอเพกซ์ เคมิเคิล รวบรวมคำตอบที่คุณสงสัยไว้หมดแล้วในบทความนี้

CAS Number หรือ CAS registry numbers ที่ย่อมาจาก Chemical Abstracts Service คือชุดตัวเลขอ้างอิงเฉพาะของสารเคมีแต่ละชนิด หรือเรียกง่าย ๆ ว่าเป็นตัวระบุชนิดของสารเคมี (Identifier) ใช้สำหรับจำแนกสารประกอบเคมี, พอลิเมอร์, สารประกอบทางชีวภาพ, ของผสม และ โลหะผสม 

CAS Number นั้นส่วนใหญ่จะอยู่บนฉลากสินค้า ซึ่งการอ่านฉลากสินค้าช่วยให้รู้จักรายละเอียดของสินค้า, วิธีการใช้สินค้าอย่างปลอดภัย รวมถึงระบุความถูกต้องของสารเคมีได้

โดยทั่วไปสารเคมีตัวเดียวกันจะต้องมีโครงสร้างเหมือนกัน แต่สิ่งที่แตกต่างกัน คือ ชื่อที่ใช้เรียกสารเคมี ไม่ว่าจะเป็นชื่อทางการค้า ชื่อเรียกทั่วไป หรือชื่อที่ใช้เรียกตามสูตรโครงสร้าง ซึ่งการเรียกชื่อเหล่านี้มาจากความสะดวกในการใช้ของแต่ละคน จนทำให้บางครั้งการเรียกชื่อที่ต่างกันอาจทำให้ไม่แน่ใจว่าสารที่พูดถึงนั้นเป็นตัวเดียวกันหรือไม่  และอาจก่อให้เกิดข้อผิดพลาดในการสื่อสาร รวมถึงการเลือกใช้สารเคมีให้ถูกต้อง อีกทั้งในปี 2023 มี CAS Registry หรือสารเคมีในระบบมากกว่า 219 ล้านรายการ และมีแนวโน้มมากขึ้นเรื่อย ๆ 

ดังนั้น จึงมีการกำหนดให้จำแนกสารประกอบเคมีด้วยการลงทะเบียนเข้าสู่ฐานข้อมูลของ Chemical Abstracts Service ซึ่งเป็นหน่วยงานของ สมาคมเคมีแห่งประเทศสหรัฐอเมริกัน หรือ American Chemical Society (ACS) เพื่อให้เป็นข้อมูลกลางที่ทุกคนเข้าใจร่วมกัน ที่เรียกว่า CAS Registry หรือหมายเลข CAS โดยเป็นระบบที่สามารถระบุชนิดของสารเคมีได้ ไม่ว่าจะเรียกชื่อสารเคมีว่าอะไรก็ตาม รวมถึงยังเป็นฐานข้อมูลเพื่อความสะดวกในงานวิจัยต่าง ๆ อีกด้วย

สารประกอบที่มีการลงทะเบียนในฐานข้อมูลของ Chemical Abstracts Service ได้แก่

• สารประกอบอินทรีย์ (Organic compounds)

• สารประกอบอนินทรีย์ (Inorganic compounds)

• โลหะ (Metals) และอัลลอยด์ (Alloys)

• แร่ (Minerals)

• สารประกอบเชิงซ้อน (Coordination compounds) และสารโลหะอินทรีย์ (Organometallics)

• ธาตุ (Elements)

• ไอโซโทป (Isotopes)

• อนุภาคนิวเคลียร์ (Nuclear Particles)

• โปรตีนและกรดนิวคลีอิก (Proteins and Nucleic Acids)

• พอลิเมอร์ (Polymers)

• Non-structural materials (UVCBs) เป็นต้น

องค์ประกอบของ CAS Number

CAS Number ประกอบไปด้วยตัวเลข 3 ส่วน และมีตัวเลขสูงสุดไม่เกิน 9 หลัก 

CAS Number xxxxxx-xx-x โดยจะถูกแยกออกเป็นส่วน โดยเครื่องหมาย Hyphens (-) ดังนี้
 

ส่วนที่ 1 ประกอบไปด้วยตัวเลขสูงสุด 6 หลัก คือ หมายเลขลงทะเบียน

ส่วนที่ 2 ประกอบไปด้วยตัวเลขสูงสุด 2 หลัก คือ หมายเลขแสดงลำดับของสารเฉพาะ

ส่วนที่ 3 ประกอบไปด้วยตัวเลขสูงสุด 1 หลัก คือ หมายเลขตรวจสอบ (check digit) เพื่อใช้ตรวจสอบความถูกต้องของตัวเลข 2 ส่วนแรก

ตัวอย่างการอ่าน CAS Number เช่น  Acetone CAS Number : 67-64-1 

เราสามารถอ่านได้ง่ายๆ ดังนี้

ส่วนที่ 1 หมายเลข 67 คือ หมายเลขลงทะเบียน 

ส่วนที่ 2 หมายเลข 64 คือ หมายเลขแสดงลำดับของสารเฉพาะ 

ส่วนที่ 3 หมายเลข 1   คือ หมายเลขตรวจสอบ

Benzophenone CAS Number : 119-61-9

ส่วนที่ 1 หมายเลข 119 คือ หมายเลขลงทะเบียน 

ส่วนที่ 2 หมายเลข 61 คือ หมายเลขแสดงลำดับของสารเฉพาะ 

ส่วนที่ 3 หมายเลข 9   คือ หมายเลขตรวจสอบ

Calcium oxide CAS Number : 1305-78-8

ส่วนที่ 1 หมายเลข 1305 คือ หมายเลขลงทะเบียน 

ส่วนที่ 2 หมายเลข 78 คือ หมายเลขแสดงลำดับของสารเฉพาะ 

ส่วนที่ 3 หมายเลข 8   คือ หมายเลขตรวจสอบ

Tips : อย่างไรก็ตามสารเคมีจะถูกกำหนดตามลำดับการลงทะเบียน เช่น ถ้าสารเคมีที่มีการลงทะเบียนทีหลังจะมีหมายเลขลงทะเบียนจำนวนหลักมากกว่าสารเคมีที่ลงทะเบียนก่อน เป็นต้น

ข้อดีของ CAS Number
 

• ทำให้ง่ายต่อการค้นหา และจัดการข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับสารเคมีต่าง ๆ  

• ป้องกันการสับสน CAS Number จะทำให้ลดข้อผิดพลาดในการสื่อสาร หรือการเรียกชื่อสารเคมีที่ใช้ต่างกันได้ 

• ตรวจสอบความถูกต้องของสารได้ โดยสามารถตรวจสอบ CAS Number ในฐานข้อมูลของ Chemical Abstracts Service

• สามารถใช้ในการนำเสนอข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ โดยสามารถระบุ CAS Number และชื่อสาร ประกอบวิทยานิพนธ์ งานวิจัย หรือผลงานทางวิทยาศาสตร์อื่น ๆ ได้

• CAS Number มีบทบาทในการติดตามและจัดการกับสารเคมีที่อาจมีผลกระทบต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม ที่ทำให้มีการควบคุมความปลอดภัยได้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

ข้อควรระวังในการใช้ CAS

สารเคมีอาจมีบางกลุ่มที่ใช้ CAS Number ชุดเดียวกัน เช่น 

• กลุ่ม Alcohol Dehydrogenase  / CAS Number :  9031-72-5

• กลุ่ม Mustard oil  /  CAS Number : 8007-40-7 

สารเคมีที่มีสูตรโมเลกุลเหมือนกัน แต่มีโครงสร้างต่างกัน (Isomer) จะมี CAS Number ต่างกัน เช่น

• D-Glucose CAS Number : 50-99-7

• L-Glucose CAS Number : 921-60-8

• α-D-Glucose CAS Number : 26655-34-5

แต่ทั้ง D-Glucose, L-Glucose และ α-D-Glucose มีสูตรโมเลกุล C₆H₁₂O₆ เหมือนกัน แต่ใช้ CAS No. ต่างกันนั่นเอง

หมายเหตุ : แต่ในบางครั้งการตรวจสอบเพียงตัวเลขอย่างเดียว ก็อาจจะทำให้เกิดข้อผิดพลาดได้เช่นกัน
ในกรณีถ้าไม่รู้จักว่าตัวเลขแต่ละตัวมาจากไหน หรือมีชุดตัวเลขบางชนิดที่สารต่างกันแต่ใช้ชุดตัวเลขเหมือนกัน
ดังนั้นการเลือกใช้ข้อมูลควรเลือกดูจากหลาย ๆ ด้านเพื่อลดข้อผิดพลาดในการใช้สารเคมี

ถ้ามีข้อสงสัยในเรื่องของสารเคมี เอเพกซ์ เคมิเคิล มีผู้เชี่ยวชาญที่พร้อมไขข้อสงสัยเหล่านั้นให้กับคุณ

Apex Chemicals

ขอขอบคุณข้อมูลดี ๆ จาก

• Everything You Need To Know About CAS Numbers, https://chemwatch.net/blog/everything-you-need-to-know-about-cas-numbers/

• CAS REGISTRY and CAS Registry Number FAQs, https://chemwatch.net/blog/everything-you-need-to-know-about-cas-numbers/ 

• เลขทะเบียน CAS , https://th.wikipedia.org/wiki/เลขทะเบียน_CAS